Калі яна ў іх зьявілася — дык хай бы вадзілі сваіх атожылкаў на заўтрашнія сэансы. Але яны ідуць на сёньняшні — акурат на той, на які ідзеш ты. „Ідзіце ў макдональдс! Там вам самае месца!“ — так і хочацца сказаць гэтым самаўпэўненым суайчыньнікам, якія вырашылі, што могуць браць з сабой дзяцей паўсюль, куды ім раптам закарціць.

І вось даводзіцца спасьцігаць самавукам, як супрацьстаяць гэтай навале.

Зразумела, найлепшае выйсьце — вывесьці ўсіх дзяцей з залі яшчэ да пачатку сэансу або спэктаклю. Але часьцей за ўсё яны прыходзяць у кіно і тэатры не адны, а ў суправаджэньні дарослых, рэакцыя якіх на такія прэвэнтыўныя захады можа быць непрадказальнай.

Раней, у добрыя старыя часы, усё было проста. Ухапіў дзіцятка за вуха і пацягнуў да дзьвярэй. І ўсе праводзяць цябе ўхвальнымі позіркамі. Дзіця маўчыць, цярпіць, яго вуха наліваецца крывёй — зусім як твае строгія, але справядлівыя вочы. Неверагодная сіла расьпірае цябе знутры. І нават калі ты поўны здыхлік — у гэты момант ты адчуваеш сябе такім магутным і спрытным, і ловіш на сабе зацікаўленыя пагляды кабет. Ты — абаронца і збаўца, ты зрабіў гэта. І калі ты вывеў з залі паскудніка і нарэшце адпусьціў ягонае вуха, за якое ён адразу ж хапаецца, як за біг-мак у макдональдсе — ты разумееш, што воплескі, якія чуюцца з залі, прызначаныя ня толькі акторам. Што ў посьпеху пастаноўкі ёсьць і твая заслуга. Часьцінка тваёй працы, чорнай, але неабходнай, якую так часта даводзіцца браць на сябе неабыякавым людзям.

У старыя часы ты не патрабаваў удзячнасьці. Ты проста вяртаўся ў залю, у прыемным узбуджэньні, прыкладваючы руку да сэрца, і станавіўся тварам да сцэны, усім сваім выглядам паказваючы, што ня трэба абдзяляць увагай няшчасных актораў, што на тваім месцы так зрабіў бы кожны і што ты — усяго толькі глядач, нічым ня лепшы за астатніх.

Але на гэтым трыюмф не канчаўся. Пасьля спэктаклю да цябе падыходзіла, кульгаючы, бабулька з тых, што прадаюць праграмкі і правяраюць білеты, зазірала ў вочы і ціха прамаўляла сваім скрыпучым добрым голасам:

„Дзякуй табе, сынок…“

„Няма за што, маць“, — казаў ты бадзёра і ліха паводзіў плячыма. Бо за білецёркай ужо маячыла постаць маладзіцы-настаўніцы, якая і прывяла сюды, у тэатр, гэты вывадак чужых дзяцей — маладзіца нясьмела глядзела на твой суворы твар і таропка казала:

„Вы уж ізвініте, спасібо вам, этот Касперовіч, он із трудной семьі, без отца растёт…“

А сама такая ўся раскрытая, як тая ружа, шчокі пунсавеюць, далоні трымцяць. А ты такі ўвесь падбіраўся, непрыступны і велічны, і строга казаў:

„Сачыць трэба за сваімі апекаванцамі. Вы ж прафэсіянал!“

Гэта ў старыя добрыя часы так было. І гэты Касьпяровіч, ці Казьбярук, ці Казьлёначкін, ці проста Казёл, глядзеў на цябе з павагай, паціраючы вуха. А потым падыходзіў сам рэжысэр, разам з дырэктарам тэатру, і запрашалі цябе на банкет, улічваючы тое, што ты ўратаваў прэм’еру, і пад руку з маладой настаўніцай ты ішоў у сутарэньні, дзе ўжо быў накрыты стол і ўзьнімалася пара ад сьціплых закусак. Ну, а далей ужо магло быць усё што заўгодна. Залежала ад фантазіі.

…Гэта адбывалася ў адным з тых старых менскіх кінатэатраў, якія ўсё яшчэ паказваюць час ад часу кіно і завабліваюць гледача сапраўднымі маляванымі афішамі.

Праўда, да аднаго фільму афішы чамусьці не зрабілі. Бо фільм быў пра старасьць і самоту. Вядома, іх таксама можна намаляваць — але вось ці можна імі завабіць? Наўрад ці. Была самая сярэдзіна сэансу, і на экране быў сэкс. Экран быў вялікі, таму і сэксу было шмат. Двое вельмі пажылых людзей кахаліся, забыўшыся пра ўсё на сьвеце. Друзлая скура, абвіслыя жываты і грудзі, шнары ад апэрацый, старэчае рабаціньне, кіляграмы плоці, якая ўсё яшчэ хоча жыць, але якую ўжо нікому не прадасі. І гэта — на ўвесь экран. Поўнамэтражная старасьць, самота велічынёй у сьцяну. Але ў залі былі дзеці. І гэтыя дзеці рагаталі ваўсю… Увесь сэанс».

* * *

Зрыцель уздыхнуў.

«Яны думалі, што ніколі не памруць».

Ён замаўчаў, дапіў проста з бутэлькі тое, што налівала яму бабуля, і дастаў з кішэні пігулку. Лёся і Лёччык чулі, як храпе побач бабуля.

«Зараз я скіну лесьвіцу, і ты пойдзеш са мной», — сказаў Зрыцель, гледзячы зьверху на Лёсю. — «Я ня буду вучыць цябе правільна вымаўляць гукі. Зусім хутка ты сама зробішся гукам. Гэта ўсё, на што здатныя жанчыны. Прагучыш — і цябе ня будзе. Зусім не балюча. Проста цябе выведуць з залі, а спэктакль будзе працягвацца далей».

«Нікуды я не пайду!» — сказала Лёся.

«Нікуды яна ня пойдзе», — сказаў Лёччык.

«Яна пойдзе», — сказаў Зрыцель, і вочы яго бліснулі чырвоным. — «А яно памаўчыць. Яно і так сарвала добрую пастаноўку шмат якім добрым людзям і дастойным мужчынам».

«Я не пайду», — паўтарыла Лёся.

«Лічы, што ты выходзіш за мяне замуж», — засьмяяўся Зрыцель, і рукі ягоныя, якія ён распасьцёр над ямінай, быццам грэў іх над вогнішчам, задрыжэлі. — «Сёньня ты ўжо зьбіралася замуж».

«Я не пайду, я застануся з братам!»

«З братам? Нешта мне падказвае, што твой тата нешта недарасказаў тваёй мамашы!» — цяпер Зрыцеля ўжо трэсла, як нейкі няспраўны аўтамат. — «З братам! Скажы яшчэ, што ў яго такая самая кроў, што ў цябе! Ты пойдзеш сюды і сагрэеш мяне! Я сказаў! Інакш я ўтаплю вас тут жыўцом».

І тады Лёся зрабіла рух. Зусім непрыкметны рух рукой — быццам засунула палец у вуха, каб разварушыць захраслы там серны корак. І ў пальцах у яе зьявілася пігулка — маленькая чорная пігулка, падобная да сьпелай, напятай, самаўпэўненай чарнічыны.

«Чарнадур», — сказаў Лёччык.

І гэта сапраўды быў ён. Лёся працягнула яму пігулку — і ён схапіў яе вуснамі проста з далоні, прагна ўцягнуў у сябе, кадык здрыгануўся і скочыў на месца, як жывы. Лёччык задаволена прыцмокнуў.

«Трэба гаварыць!» — прашаптала Лёся. — «У нас атрымаецца! Гаварыць так чыста, як мы толькі можам!»

«Не гаварыць, а сьпяваць!» — паправіў яе Лёччык. І яны хорам, дрогкімі, але рашучымі галасамі зацягнулі песьню, якой навучыліся ў лягеры:

«Чистый голос, звонкий смех,

Говори для всех:

Чь! Ре! Жи! Ши!

Чисти зубы перед сном,

Чисти голос утром, днём:

Жи! Ши! Бряк! Кряк!»

І вяровачная лесьвіца сама папаўзла ў яміну, выгінаючся, як кобра пры гуках факіравай дудачкі. А Зрыцель, стоячы на самым краі, раптам жаласьліва застагнаў і пачаў