Мужиловского, прибывшего 9 сентября 1649 г. с известием о зборовском перемирии. Копия (со второй половины XVIII в.) рисунка Абрахама ванн Вестервельта (MWP, nr inw. 16613 A*). В центре гетманский навес, в котором Радзивилл принял Мужиловского. На первом плане половина шатра гусара (рядом лежат элементы гусарских доспехов). Здесь можно видеть, как близко от стен шатра растянуты веревки. Благодаря этому экономилось место.

Источник: Музей Войска Польского

Гусария, которую в Польше застал Стефан Баторий.

Источник: Abraham de Bruyn. Diversarum gentium armatura equestris. Ubi fere Europae, Asiae atque Africae equitandi ratio propria ewpresaa est. Kцln, 1577

Примечания

1

Sposуb i porządek obrony Rzeczypospolitej podczas wojny tureckiej // Wypisy źrуdłowe do historii polskiej sztuki wojennej / oprac.: Baranowski B. Piwarski K. Z. VI. Warszawa, 1954. S. 78. (Гусария, или крылатые гусары (польск. husaria) – элитная кавалерия Королевства Польского и Речи Посполитой, действовавшая на полях сражений с начала XVI до середины XVIII века. – Примеч. ред.)

2

В оригинале: «[…] and when they charge, they run full speed with these spears couched, so that nothing can stand before them» (Hyde L. The Correspondence of Henry Hyde, Earl of Clarendon and of his brother Laurence Hyde, Earl of Rochester; with the Diary of Lord Clarendon from 1687 to 1690 containing minute particulars of the events attending the Revolution and diary of Lord Rochester during his Embassy to Poland in 1676 / oprac. S. W. Singer. London, 1828. T. 1. S. 607, 608).

3

Dalerac F. P. Historya woyny wiedeńskiej z Turkami Jana III, krуla polskiego. 1689 (B. Oss. 1993/I, k. 18v). «Набрасывание кольца» – упражнение, благодаря которому гусар приобретал навык владения копьем. Суть данного упражнения заключалась в том, что гусар на полном скаку старался попасть копьем в небольшой, висящий на шнурке перстень.

4

В оригинале: «[…] gave orders to all commanders of brigades and regiments that when the husars or lanciers should charge them, they should open and give way to their fury, which he knew was not to be withstood with any force or other policy at that tyme» (Gordon P. Diary of Patrick Gordon of Auchleuchries 1635–1699 / ed. by D. Fedosov. Aberdeen, 2009. T. 1. S. 113).

5

Sikora R. Kłuszyn 1610. Rozważania o bitwie. Warszawa, 2010.

6

Wisner H. Kircholm 1605. Warszawa, 2005.

7

Sikora R. Niezwykłe bitwy i szarże husarii. Warszawa, 2017. S. 69–85.

8

Sikora R. Lubieszуw 17 IV 1577. Zabrze, 2005.

9

Bieńkowska D. Michał Waleczny. Katowice, 1985. S. 152; Wimmer J. Wojsko i skarb Rzeczypospolitej u schyłku XVI i w pierwszej połowie XVII wieku // Studia i materiały do historii wojskowości (SiMdHW). Warszawa, 1968. T. 14, 1. S. 18.

10

Diaryusz wojny z Szeremetem i Cieciurą pułkownikiem perejasławskim, ktуra się odprawowała w meu wrześniu, październiku i listopadzie roku 1660 // Ojczyste spominki w pismach do dziejуw dawnej Polski / oprac. A. Grabowski. Krakуw, 1845. T. 1. S. 147. Более подробно об этом эпизоде см.: Sikora R. Taktyka walki, uzbrojenie i wyposażenie husarii w latach 1576–1710. Maszynopis pracy doktorskiej. S. 90–97.

11

Diariusz kampanii smoleńskiej Władysława IV 1633–1634 / oprac. M. Nagielski. Warszawa, 2006. S. 108.

12

Pamiętniki do panowania Zygmunta III, Władysław IV i Jana Kazimierza / oprac. K. W. Wуjcicki. Warszawa, 1846. T. 2. S. 42.

13

Grabarczyk T. «Po racku, po husarsku, z przyprawą tatarską» – początki przemian wojskowości polskiej u schyłku XV w. // In tempore belli et pacis. Ludzie-Miejsca-Przedmioty. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Janowi Szymczakowi w 65-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej / red. T. Grabarczyk, A. Kowalska-Pietrzak, T. Nowak. Warszawa, 2011. S. 119.

14

Последний раз, когда они появляются вместе со своим тяжелым вооружением, то есть в доспехах и с копьями (Naruszewicz A. S. Dyjarjusz podróży Jego Krуlewskiej Mości na sejm grodzieński. Warszawa, 2008. S. 63). См. раздел «Защитное вооружение».

15

В качестве Бригады Национальной Кавалерии Знаков Гусарских под именем Брацлавского Воеводства. Однако это была уже легкая кавалерия без доспехов (J. Gdański i in. Oficerowie wojska koronnego 1777–1794. Spisy. Część 4. Formacje Targowicy. Szkolnictwo wojskowe. Varia. Uzupełnienia. Krakуw, 2003. S. 9, 10).

16

Под русским народом имеются в виду русины. Не нужно путать их с московитами, то есть жителями Великого княжества Московского.

17

Bielski M. Sprawa rycerska według postępku y zachowania starego obyczaiu Rzymskiego / Greckiego / Macedońskiego / y innych Narodow pierwszego y ninieyszego Wieku / tak Pogańska iako y Krześciiańska / z rozmaithych Ksiąg wypisana / ku czytaniu y Nauce Ludziom Rycerskim pożyteczna. Krakуw, 1569. K. 70r.

18

Plewczyński M. Wojny i wojskowość polska w XVI wieku. Zabrze, 2011. T. 1. S. 58.

19

Artykuły, ktуre mają b y ć opowiadane przy rozdawaniu pieniędzy rotmistrzom jezdnym i dawane na cedułach, w: Materiały do działalności wojskowej Floriana Zebrzydowskiego // Przegląd Historyczno-Wojskowy / oprac. J. Jasnowski. Warszawa, 1937. T. 9. Z. 2. S. 272.

20

На избирательный сейм 1587 года с канцлером Яном Замойским прибыли «гусары со щитами и копьями около 800 лошадей» (Dyjaryjusze sejmowe r. 1587, Sejmy konwokacyjny i elekcyjny / wyd. A. Sokołowski. Krakуw, 1887. S. 57).

21

Sikora R. Husaria pod Wiedniem 1683. Warszawa, 2012. S. 120–122.

22

Шренява (польск. szreniawa) – шляхетский герб. – Примеч. ред.

23

Diariusz Drogy i Posłów Posłanich od Naiiasnieyszego Zigmuntha III z Bożey łaski Krуla Polskiego do Kniazia Moskiewskiego roku Pańskiego