259

Ср.: Неем 4: 17: «Одною рукою производили работу, а другою держали копье». «…Quamvis multos ornatum verborum quaerere, paucos veritatem scien-tiae cognoscamus, nihil de multitudine, sed de paucorum probitate gloriantes soli veritati insudamus. Maluimus enim praetendere nudam veritatem quam palliatam falsitatem. Si quis tarnen est, cui ariditas nostri sermonis displiceat, si nostri animi occupationes cognoverit, non tantum ornatum sermonis non quaesierit, sed de illo quod agimus stupebit. Quis enim ullus reliquus locus potest esse ornatui, cum oporteat, quid et qualiter legamus cogitare, deinde legendo exponere, in disputa-tionibus contra falsa declamare, de aliorum inventis iudicare, contra invidorum detractationes linguam acuere, ut iam in nobis impletum sit illud de filiis Israelis, qui reaedificantes templum, in una manu gladium, in alia lapidem habebant? Sed haec hactenus» (Wilhelm von Conches. Op. cit. S. 41 (II. Prologus)).

260

Jeauneau E. “Lectio… Р. 93–99.

261

Теодорих Шартрский. Трактат о шести днях творения / пер. О.С. Воскобойникова, П.В. Соколова // Космос и душа… Вып. 2. С. 332–333 (гл. 17).

262

Немезий Эмесский. О природе человека / пер. Ф.С. Владимирского. М., 1998. (История христиан. Мысли в памятниках). Просвещенный салернский архиепископ Альфан I, объясняя странное для латинского уха название переведенного им греческого трактата (Premnon phisicon = Stipes naturalium), ставит человека в центр рефлексии над природой: «Ab homine tamquam a notion, quem philosophi totius volunt ferre imaginem, ut hac quoque de causa eum microcosmum appellaverint, hoc opusculum non immerito habebit exordium» (Nemesii episcopi Premnon physicon a N. Alfano archiepiscopo Salerni in latinum translatus / ed. K. Burkhard. Leipzig, 1917. S. 3). О значении этого сочинения для науки XII в. свидетельствует тот факт, что во второй половине столетия его заново перевел переводчик масштаба Бургундиона Пизанского (Nemesius d^mese. De natura hominis / trad, de Burgundio de Pise; ed. par G. Verbeke, J.R. Moncho. Leiden, 1975).

263

Теодорих Шартрский. Указ. соч. С. 331 (гл. 14).

264

Wilhelm von Conches. Op. cit. S. 94-110 (IV, VII–XXIV); Jacquart D. Les emprunts de Guillaume de Conches aux theories medicales 11 Guillaume de Conches… P. 109.

265

В подобной формулировке эта мысль встречается у авторитетных мыслителей XII в.: Петра Абеляра, Гуго Сен-Викторского и Петра Ломбардского, но не у самого Августина. См.: Gregory Т. Anima mundi… Р. 159, 165.

266

«Iterum quaeritur, an humana anima ante existat quam corpus et quando illi coniungitur. Dicimus illam non ante subsistere, quod probari potest ratione et auctoritate. Si enim ante esset, vel in miseria vel in beatitudine esset nullo praecedente merito. Auctoritate Augustini hoc probatur, qui dicit: “Cotidie creat deus novas animas”. Tempus vero coniunctionis illius cum corpore a nullo diffinitur. Nobis tarnen post operationem informativae et concavativae virtutis videtur; tune enim naturalis virtus per membra potest discurrere, sine qua vita non potest esse nec anima in corpore» (Wilhelm von Conches. Op. cit. S. 112 (IV, XXVIII, 50)).

267

«Homo physicus et philosophus physice de Deo philosophatur» (Guillelmus a Sancto Theodorico. De erroribus Guillelmi de Conchis. Cap. 7 / ed. P. Verdeyen. Turnhout, 2007. P. 69. (Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis; 89A).

268

«Dux: Cui sententiae accedis: an illi quae dicit omnes animas simul esse creatas, an illi quae dicit cotidie novas animas creari? Philosophus: Christianus sum, non academicus. Cum Augustino igitur credo et sentio cotidie novas animas creari, non ех traduce, non ex aliqua materia, sed ex nichilo, solo iussu a creatore eas creari. Sed quando anima creatur: an statim ex quo homo concipitur, an quando corpus aptum anime in utero est formatum, an in die motus, an in hora nativitatis, non legi» (Guillelmus de Conchis. Dragmaticon philosophiae / ed. by I. Ronca. Turnhout, 1997. R 265 (VI, 25). (Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis; 152)).

269

«Non enim ad litteram credendum est Deum excostasse primum hominem» (Wilhelm von Conches. Op. cit. S. 38 (I, XIII, 43)).

270

Для обвинителя шартрский философ был никчемным выскочкой хуже Абеляра (Guillelmus a Sancto Theodorico. Op. cit. P. 61).

271

«Sed dicet aliquis; “Quomodo discernam, quae actiones in homine debeant iudicari animae et quae corporis?”» (Wilhelm von Conches. Op. cit. S. ПО (IV, 26, 46)).

272

«Sed quaeritur, cum istae sint animae proprietates, quare infans, in quo est anima, non discernit, intelligit et cetera. Ad hoc dicimus, quod anima hominis a creatore habens principium ex quo est, perfecta est in genere suo. Unde ex quo est, omnia sciret quae ab homine sciri possunt, nisi gravitas carnis esset, quod per primum hominem, qui ante corruptionem humanitatis, ex quo fuit, perfectam habuit scientiam humanam, probari potest. Sed modo corrupta humanitate, ex quo coniun-gitur corrupto, corrumpitur nec proprietates suas potest exercere, donee usus expe-rientia et alicuius doctrina exercitata incipit discernere, veluti si aliquis cum subtili acie oculorum tenebroso carceri detrudatur, videre tarnen non potest, nisi consuescat tenebris vel lumen accendatur; unde Vergilius: quantum non noxia corpora tardant» (Ibid. S. 120 (IV, 29, 53)). См. обсуждение этого места: Speer A. Op. cit. S. 200–204.

273

Вергилий. Энеида / пер. С. Ошерова // Он же. Собр. соч. СПб., 1994. С. 236 (VI, 730–731). (Б-ка антич. поэзии).

274

Bultot R. Cosmologie et “contemptus mundi” // Sapientiae doctrina. Melanges de theologie et de litterature medievales offerts ä dom Hildebrand Bascour, O.S.B. Leuven, 1980. P. 1–23. (Rech, de theologie ancienne et medievale; numero spec.); Voskoboynikov O. Dignite et misere de fhomme selon Michel Scot, avec un excursus sur la vie intellectuelle de la cour de Frederic II // Coexistence a. Cooperation in the Middle Ages / ed. by A. Museo, G. Musotto. Palermo, 2014. P. 1561–1567.

275

Чистилище. III, 34–45 (пер. М. Лозинского).