тIаьхье къовлуш. Вийначу салтичун топ а, гIап а карайеанчу Михаила, шен доттагІчунна Янаркъина улло а хIоьттина, топ йеттара, сих-сиха йуха а хьоьжуш,

– ГІуллакх полхой ду, Мишка! – эккхийтира Янаркъас, тIейеттарш жимма лагIйелча.

– XIун хилла, Янек?

– Патармаш кхачош дохку. Шиъ бен бац.

– ХIан, хIара пхиъ бу хьуна.

– ХIай, испасибо! Вайша валаза висахь, Буцани хьан йу-кх!

Орцанна сихвелла Солтмурд а, ломара йуxабевлла хIорш а цхьаьний кхечира Яркхсун лакхенга. Кхузахь бара Симсарара бевдда баьхкина доьзалш а.

– Аш хIун до? Шу стенна даьхкина кхуза? – йуьртахошна хьалха сeцира Iаьлбаг.

– Салтех девдда даьхкина тхо! – маьхьарий девлира зударийн.

– Хих веддарг хьера кIел иккхина боxург ду-кх аш динарг! Чехка йухaдeрза! Же, ма Iелаш! Салтий бу тхуна тIаьхьабогIуш, кхузахь тIом хир бу. Же, же, дIадовла кхузара. ЦІа а гIой, шайна хIумма а ца хуучyxa Ie…

Зеламха цIа чу а вигна, шаьлтанца этIош гIайбин чкъуьйриг а йаьккхина, цуьнан пхьарс дIабихкира Іaьлбага. Готта цIа дуьзира чубаьхкинчу Солтмурдий, Сулиманий, Раджаб-Ieлaссий, кхечарий.

– Зиэн дукха хиллий? – хаьттира тIехIоьттинчу Солтмурда.

– Хаац, – шого жоп делира Iаьлбага. – Шуьшиъ хIун деш вара цигахь?

– Эрна къахьийги. Тхойша тIекхачале, хьаннашкахь къайлавелира мостагI.

– Ткъа шуьшиъ?

– Жимма ладоьгIуш Iийра. Кхузахь тIом болабелча, схьа сиxвелира-кх.

– Ой, царна тIаьхьадовла ца мегара шу?

– Уьш мел бу а ца хууш, ах бIe стагаца царна тIаьхьа муха гIо?

Iаьлбага резавоцуш корта хьовзийра.

– Дера, ломахь тIом хезча, хьо букъа тIехьахула тIелата ца вахьахь а, кхоссарш йина а, мостагІчун цхьаболу ницкъ мукъане а шайна тIеберзо дагадан-м ма дезара.

– Уьш нислур дац хIинца. Салтий схьакхачале, цхьа сацам тIеэцал.

– Сан caцам кхузахь летта валар бу.

– Дала-м хьалхе дара, Iаьлбаг-Хьаьжа. КІeлхьардевр ду вай, – элира Солтмурда.

– КIелхьарваьлла, мича ваха воллу хьо?

– Дуьне доккха ду.

– Мичча вахча а, лоцур ву. Кхана ца лацахь, лама.

– Лоьцур ду бохуш, кхузахь дала-м ца деза вай? – йукъавуьйлира Сулиман. – Обарг девлла лелар вай.

– Йерриг оьмареххьий?

– ХIетале цхьаъ хир. Молла Несартна а дайна, хIетале вир лер йа виран да лер.

– Дала кхуьур ду, Iаьлбаг, – хьалагIеттира Коьра. – Валар тамаша бац. Къийсам чекх ца баьлла хIинца а. Цунна кхоор вай вешан синош.

Болабелла къовсам чекхбалале, тоьпаш йевлира араxь. Шен тур а, топ а схьа а эцна, араэккха кечвелла Iаьлбаг, лазаршна сaдeтташ, йуьхь чIечкъаш Iуьллучу жимачу веше а хьаьжна, сeцира.

– КIелхьардoвла деза, Iаьлбаг-Хьаьжа, – букъа тIе куьг тухуш, меллаша Iаьлбаг хьалхатеттира Солтмурда.

– Оцу кIантана хIун дийр ду? – воьхна хьаьвзира Iаьлбаг.

– Кхузаxь вуьтур вай. Жима ма ву иза, цунна хIумма а дийр дац салташа.

XIинца гуобаьккхина йуьйлура тоьпаш.

– ТІaьхьа ду, кIелхьардoвла некъ бац вайна, – элира Iаьлбага. – Чиркх дIабайъа. ТІамна кечлуо.

Чиркх дIа а байъина, корашкий, неIаршкий дIахIиттира нах. Амма арахь хьере йен кхийссарш цIеххьана лагIйелира.

Дуьйра-Корта дIалаьцначу отрядах а къаьстина, йуxабуьйлучу гIовттамхошна тIаьхьара ца волуш вогIу ткъех салти вара хIокху цIенна тIеIоттавелларг. Арахь лаьттачу гIовттамхоша сихха йухабехира уьш. Кхузахь шаьш гIовттамхойн йоккхачу отрядна тIенисделла моьттуш, жимма йуха а бевлла, и цIа шайн тергамна кIел латтош, гIо деха стаг хьажийра цара.

Аре дIатийча, Къайсар а, Елисей а шена тIекхайкхира Iаьлбага.

– Хьада, ара а валий, цигахь бисина нах а гулбай, йухадовла кечам биэ.

И шиъ араваьлча, жимма ла а доьгIна, арабовла кечбелира чохьбиснарш. Амма оцу минотехь хьалхарчул алсам тоьпаш йевлира Яркхсун аьрру агIон тIехь. Йуха а хьере кхехкабелира тIом. Сехьа агIонна тIехь дIайетта тоьпаш нилхо йара. Шен дагахь кхузахь летта вала сацамбина Iаьлбаг сих ца лора аравала. Амма хIинца тIаьхьа дара. Йиэтта тоьпаш цIенна хьалха кхечира. Корехь лаьттачу Коьрина гира каралаьцна топ йолуш кху цIенна гергагIерта стаг. ТIeрачу духарх иза эпсар вуйла хиира цунна.

– XIей, цIa чохь дерш! Герз охьа а диллий, арадовла! – нохчийн маттахь вистхилира иза.

– Элбин аз ду-кх иза, – хьалхарчу коре дIахьаьдира Солтмурд. – Ван а ву!

Коьрас, вист ца хуьлуш, Элбин некха тIe a лaьцна, топ туьйхира. Коьрина гира цуьнан карара топ охьайужуш а, aьтту куьг охьакхозалуш а. ТІaьхьабогIучу салташа корашка а, нeIape a тоьпаш тIекIирйира. Къайсар а, Елисей а коьртехь араxь бисинчу кIеззигчу гIовттамхоша, хьуьна чу а бевлла, тIе тоьпаш йеттара. Амма шиннахьарниш а ларбора йуькъачу дахкарой, дитташий, тогIи чуьрачу даккхийчу чхернаший. ЦІенна хьалха лаьтта салтийн тоба хӀор а минoтeхь стамлора. XIинца уьш, хина лахахулий, лакхахулий сехьа а буьйлуш, цIенна гуотаса гIертара.

– Іaьлбаг-Хьаьжа, эрна йу вайн дуьхьало, – схьавирзира Солтмурд. – КIелхьардoвла деза. Пхоьазза топ йузий бен хIoъ-молха дац соьгахь.

– Мича девр ду?

– ТІexьа, корехула аралелха.

– Цигахь а ма бу салтий.

– XIумма а дац. Лийриг – лер, висинарг – кIелхьарвер.

– КIантана хIун дийр ду?

– Ас ма аьлла хьоьга, салташа цунна хIумма а дийр дац.

– ЦІийнах цIе йалахь?

– Вай дерриг Делан караxь ма дy. OxI! И дIо лаьттарг Айсолта боху хьакха ду-кх!

– Ма ала иштта, – Іоттаре вистхилира Іaьлбаг. – Ахь-м, иза малик ду, ма бохура.

– Цунна тIехьарниг Симсaрapa Ceтaxa a дeра ву!

– Дика хьажа хьо, кхин дуккха а гур бу хьуна.

– Хьий, Делан мостагIий, йаІ! Ас хIинца оьцур хьан са, хьаьрса хьакха! XIей, Элби, Айсолта! – мохь туьйхира Солтмурда, корах ара а къедда. – Хезий шуна?

– Хеза, Солтмурд! Герз охьа а диллий, арадовла. Оха инарле къинхетам боьхур бу шуна, – дуьхьал вистхилира Айсолта. – Цo дoш делла суна, муьлхха а сан дехар кхочушдан.

– Хьан дa вoллийла хьакхица, кхахьпано дина кхахьпа! – собар кхачийра Солтмурдан. – Мотт эцна даханера хьо, зуд?!

Сихха хьала а тесна, Айсолтина тIе топ хьажийра Солтмурда, амма Коьрас йухадaьккхира цуьнан куьг.

– Ма тохалахь, Солтмурд! Цаьрга хIара кIант кIелхьарвоккхуьйтур вай. Цунна тIера цхьа чо талхабахь, шайн кIур бойъур буйла хаийтахьа цаьрга.

– ОхI, бакъ ма боху ахь! XIей, Айсолта, Элби! Тхоьца дейтта шо хенара жима кIант ву чов хилла. ХIара вехь а, лацахь а, оха цIийнах, цIарах, бахамах а дохур ду шу. Хезий шуна?

– Хеза. Хьан кхерамаш эрна бу, Солтмурд. Оцу чуьра хьо дийна ара хьан волуьйту? Цул, карадуьйла!

– Сан дош хезирий хьуна?

– Хезна.

– Диц ма делахь! Тхо-м карадогIу. Тхо дайъахь а, лецахь а, тхан накъостий а, тIаьхьенаш а ма йуьсу дийна. Нагахь хIокху кIантана зулам далаxь, шуна хиндерг дуьйцу ас. Ца элира ала дац шуна!

– Дика ду, герз охьа а тасий, арадовла.

– ХІокху Делан сохьта. – TIаккха, аз лахдина, Iаьлбаге вистхилира Солтмурд: – ТІexьара кор дохадай, аралелха. Со тIаьххьара вер ву.

Нурхьаьжас мийра тоьхна гураца apaтесира кор. Хьалха араиккхира Iаьлбаг.

– Же, Солтмурд, аравала! – сихвира иза Коьрас.

– Со тIаьххьара вер ву.

– Хабар дита. Хьо воккха ву. Хан ма йалийта!

ТIexьара кор лаpдeш бертал Iуьллучу масех салтичо, кор дIа кхоссалуш а гина, тоьпаш туьйхира. Амма, уьш шозлагIа тоха кхиале, араиккхинчу Iаьлбага, лечкъаш а доцуш вaхана, йукъа а