В конце хочу процитировать завершающие строки из последней книги Кароля Войтылы — «Память и идентичность». Римский папа не случайно закончил ими свою работу. Это был его призыв будущим поколениям. Пусть читатели тоже запомнят его по этим словам: «Любое человеческое страдание, любая боль, любая слабость скрывают в себе надежду на освобождение, надежду на радость: „Ныне радуюсь в страданиях моих за вас“, — пишет святой Павел (Кол. 1: 24). Это относится к любому страданию, вызванному злом. Это относится к тому громадному политическому и общественному злу, которое раздирает современный мир: войнам, порабощению личности и народов, социальной несправедливости и пренебрежению человеческим достоинством, расовой и религиозной дискриминации, насилию, терроризму, пыткам и гонке вооружений — все эти страдания существуют в мире для того, чтобы пробудить в нас любовь, этот щедрый и безвозмездный дар нашего „я“ тем, кто испытывает муку. В любви, происходящей из Сердца Иисуса, хранится надежда на будущее мира. Христос — Искупитель мира: „и ранами Его мы исцелились“ (Ис. 53: 5)»[1491].

Источники

Букалов А. М. С понтификами по белу свету: Записки участника папского пресс-пула. СПб., 2015.

Горбачев М. С. Жизнь и реформы: В 2 кн. Кн. 2. М., 1995.

Громыко А. А. Памятное: В 2 кн. Кн. 2. М., 1990.

Доклад Международной конференции по народонаселению и развитию. Каир, 5–13 сентября 1994 года. Нью-Йорк: ООН, 1995.

Документы II Ватиканского собора / Под ред. В. Шайкевича. М., 2004.

Колосов Л. Разведчик в Вечном городе. Ростов-н/Д., 1995.

Луньков Н. М. Русский дипломат в Европе: 30 лет в 10 европейских столицах. М., 1999.

Михник А. Польский диалог: церковь — левые / Пер. Н. Горбаневской. Лондон, 1980.

Хенци П. Б. Заговор с целью убийства римского папы // Форум: Общественно-политич. ж-л. 1984. № 4.

Чапский Ю. Старобельские рассказы. На бесчеловечной земле. М., 2012.

Ambrogetti A. Rozmowy w samolocie z Janem Pawlem II. Kraków, 2011.

Bruszek S. B. Żyjmy duchem Asyżu! Warszawa, 2007.

Co Jan Paweł II mówił o zjednoczeniu Europy. Układ i opracowanie P. Dyrda. Kraków, 2003.

Cywiński B. Ku etyce solidarności // Więz. 1968. № 4.

Cywiński B. Rodowody niepokornych. Paris, 1985.

Czego pragną młodzi z Paxu. Rozmowa z Romualdem Szeremietewem // Droga. 1978. № 3.

Dziwisz S. Świadectwo. Warszawa, 2007.

Eisler J., Trepczyński S. Grudzień’70 wewnątrz «Białego Domu». Warszawa, 1991.

Gomułka W. Pamiętniki. T. 1. Warszawa, 1994.

Hemmerling Z., Nadolski M. Opozycja wobec rządów komunistycznych w Polsce. Warszawa, 1991.

Jan Paweł II a religie świata / Pod red. Jana Pierszona. Toruń, 2007.

Jan Paweł II i dialog międzyreligijny / Wybór i oprac. B. L. Sherwin I H. Kasimow. Kraków, 2001.

Jan Paweł II jako teolog: Komentarze do encyklik / Red. G. Borgonovo, A. Cattaneo. Wars­zawa, 2009.

Jan Paweł II. Autobiografia / Wybrała i ułożyła J. Kiliańczyk-Zięba. Kraków, 2014.

Jan Paweł II. Świat nie jest zamęt. Warszawa, 2003.

Jan Paweł II. Dar i tajemnica. Kraków, 1996.

Jan Paweł II. Nauczanie społeczne kościoła integralną częścią jego misji. Rzym, 1996.

Jan Paweł II. Nie łękajcie się! Andre Frossard. Rozmowy z Janem Pawłem II. Warszawa, 2007.

Jan Paweł II. Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci. Kraków, 2005.

Jan Paweł II. Wstańcie, chodzmy! Kraków, 2004.

Kalendarium życia Karola Wojtyły / Oprac. A. Boniecki. Kraków, 1983.

Kardynał Karol Wojtyła, arcybiskup mietropolita krakowski: Nauczyciel I pasterz. Kraków, 1987.

Karol Wojtyła jako biskup Krakowski. T. I / Pod red. ks. T. Pieronka I R. M. Zawadzkiego. Kraków, 1988.

Ku prawdzie i wolności. Komunistyczna bezpieka wobec kard. Karola Wojtyły / Pod red. ks. J. Mareckiego i F. Musiała. Kraków, 2009.

Kuroń J. Wiara i wina. Do i od komunizmu. Warszawa, 1990.

Lasota M. Donos na Wojtyłę. Karol Wojtyła w teczkach bezpieki. Kraków, 2006.

Marczewski A. Rzymski ślad: Zapiski tłumacza. Warszawa, 2009.

Marinelli E. Papież I jego generał: Nieznane ucieczki Jana Pawła II. Kraków, 2007.

Mieroszewski J. Księgi ugody i diaspory Adama Bromke // Kultura (Paryż). 1974. № 11.

Moskwa J. Kalendarium pontyfikatu Jana Pawła II. Kraków, 2014.

Papież musiał zginąć: Wstęp i opracowanie dokumentów A. Grajewski. Katowice, 2011.

Półtawska W. Beskidzkie rekolekcje. Dzieje przyjazni Karoka Wojtyły z rodziną Półtawskich. Częstochowa, 2009.

Raina P. Kardynał Wyszyński. 17. Wybór papieża Jana Pawła II. Biała Podlaska; Warszawa, 2010.

Raina P. Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie. 1981. Ostatnie miesiące. T. 20. Biała Podlaska; Warszawa, 2010.

Rędzioch W. Niezapowniany. Jan Paweł II we wspomnieniach przyjaciół i współpracowników. Wadowice, 2015.

Skwarnicki M. Z papieżem po świecie. Warszawa, 2005.

Sterling C. Czas morderców. Warszawa, 1985.

Wojtyła K. Człowiek w polu odpowiedzialności. Rzym; Lublin, 1991.

Wojtyła K. Miłość i odpowiedzialność. Kraków, 1962.

Wojtyła K. Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera. Lublin, 1959.

Wojtyła K. Osoba i czyn. Kraków, 1985.

Wojtyła K. Poezje i dramaty. Kraków, 1998.