гістарычныя веды, атрыманыя ў ВНУ, афіцыйна даступная літаратура не тлумачылі гэтага. Наадварот, яны ўсё заблытвалі. Бо, паводле прынятых уяўленняў, ХVІІ ст. на Беларусі не вылучалася асаблівым трагізмам, а самая доўгая трынаццацігадовая вайна — гэтак званая расейска-польская — была вызваленчай па характары. Нездарма, маўляў, жыхары беларускіх гарадоў і вёсак з радасцю сустракалі царскае войска, усяляк дапамагалі яму.

Але ў такім разе што гэта за жудасныя знішчэнні скрозь у археалагічных раскопах? Чаму ў Амсціславе на сцяне Кармяліцкага касцёла з правага боку каля хораў — фрэскавая выява гэтак званай «Трубяцкой разні»? І чаму, урэшце, звесткі пра тыя падзеі зацята ўтойваюцца?

Пошукам адказу на гэтыя пытанні колькі гадоў таму і пачалася мая даследчыцкая праца, вывучэнне матэрыялаў, непасрэдна ці ўскосна звязаных з вайной другой паловы ХVІІ ст. Што да завяршэння працы, дык яго, здаецца, не будзе ніколі, настолькі важнае і надзённае, з аднаго боку, і ў той жа час складанае і працаёмкае, з другога, поўнае даследванне гэтай тэмы.

Так, надзвычай важнае. Бо калі б у мяне спыталіся, што ў беларускай гісторыі я лічу найслаўнейшым, а што — самым трагічным, дык на першае пытанне адразу, бадай, і не знайшоў бы адказу, а на другое сказаў бы без сумневу: вайна 1654–1667 гг.

Не каждый беларус знает об этой войне. Некоторые о ней вообще и не слышали. А если и слышали, то как о русско-польской войне. Что просто-напросто неправда. То есть враньё. Это была война Московии против Литвы. Русских против беларусов.

Больше всего беларусов убили россияне.

А ведь эта война во многом определила дальнейшую историю беларуского народа.

Эту войну задумал и организовал папаша Пети Первого.

«Сие благое дело» — гэта вайна супраць Рэчы Паспалітае. Пытанне аб ёй было вырашана царом яшчэ ў першыя месяцы 1653 г. 14 сакавіка патрыярх Нікан ужо блаславіў Аляксея Міхайлавіча на гэтую справу, а той загадаў рыхтаваць на травень-чэрвень агульны агляд войска. Багдану Хмяльніцкаму афіцыйна паведамілі пра згоду цара ўзяць Украіну пад сваю «высокую руку» толькі 22 чэрвеня.

Хоць падрыхтоўка да вайны вялася ад пачатку царавання Аляксея Міхайлавіча, з сакавіка 1653 г. ёю заняліся асабліва актыўна. Ваяводы бліжэйшых да Беларусі гарадоў праз шпегаў ды агентаў-інфарматараў (а сярод іх, відаць, галоўны быў дзяк і царскі ганец Георгі Кунакоў) збіралі звесткі аб унутраным становішчы Вялікага Княства Літоўскага, а пасля дасылалі рапарты цару. Як пісаў ваявода Нашчокін з Апочкі, свае людзі яму «ведомо учинили из-за литовского рубежа, что полоцкие пригороды Себеж, Невль, Красной ныне служивыми людьми безлюдны и безопасны». У самім Полацку, працягваў ваявода, бурмістрам быў нехта Міхновіч, які «служит тебе, государю, и вести ко мне, холопу твоему, присылает задолго до сего году». На пачатку ваенных дзеянняў Міхновіч абяцаў схіліць жыхароў Полацка да капітуляцыі. Гэткія людзі былі і ў іншых гарадах Княства.

5 кастрычніка 1653 г. у Ноўгарад для збору войска і боезапасаў быў накіраваны баярын і ваявода Васіль Шарамецеў, а ў Пскоў — Сямён Стрэшнеў. Так пачала стварацца паўночна-заходняя армія. Бранскі ваявода атрымаў загад «сыскивать в службу старых смоленских солдат» (што ўдзельнічалі ў Смаленскай вайне 1632–1634 гг.), якія мусілі скласці аснову палкоў паўднёва-заходняй арміі. Асабліва грунтоўна рыхтавалася цэнтральная групоўка войска — Смаленская, бо галоўны ўдар планавалася нанесці па Смаленску. Ужо ў красавіку 1654 г. пад Масквой пачалі збірацца тысячы ратных людзей. Тэрмінова ўмацоўваліся залогі ў заходніх гарадах Маскоўскае дзяржавы, рыхтаваліся рачныя чаўны і вазы, перавозіліся боезапасы, зброя, прадукты харчавання. Ствараліся «иноземные полки», набіраліся датачныя людзі, вербаваліся стральцы. Пры наборы апошніх ад кандыдата патрабавалі «и с полскими и с литовскими, и с немецкими людми, и с рускими воры и иных городов с воинскими людми битись до смерти».

У Эўропе вербаваліся «начальные люди» для маскоўскае арміі — афіцэры заходніх краінаў, а таксама простыя жаўнеры. Паслы мелі спецыяльны загад «призывать к себе полковников и капитанов добрых… и наймовать их». Цароваму цесцю Іллі Міласлаўскаму гэта даручалася яшчэ ў 1646 г. (!) Вялізнымі партыямі закуплялася зброя. Да 1647 г. з Захаду было прывезена каля 5 тысячаў мушкетаў, 2721 мушкетная руля, 2267 карабінаў, 1344 карабінных руляў, 2348 параў пістоляў, 12578 шпагаў з похвамі ды шмат іншага. У 1653 г. па карабінавыя і мушкетныя замкі ў Галандыю быў накіраваны капітан фон Керн-Говен. Яму даручалася наймаць там і майстроў-збройнікаў. Затым цар накіраваў туды ж паддзячага Галавіна дзеля закупкі 20 тысячаў мушкетаў і 30 тысячаў пудоў пораху ды волава. У Швецыі таксама было набыта 20 тысячаў мушкетаў. З Нямеччыны везлі «ружья, и шпаги, и латы».

Нехило. А откуда же деньги на всё это взялись?

Ответ простой. Завоевания.

Московия на протяжении всей своей истории завоевывала всех, кого могла. Или сказать точнее, всех, до кого смогла дотянуться.

Завоёвывала чужие земли и использовала их ресурсы для новых завоеваний.

Да, я знаю, что эти слова вызовут возмущение «истинных патриотов России». Которые глубоко и искренне убеждены в том, что их страна всегда только оборонялась от ненавидящих и мечтающих её погубить врагов.

Вот что говорят умные люди о таких «патриотах».

Они всегда "только защищались". Прямо якуты, ненцы, коряки, манси, чукчи, ханты и др. на них пёрли так, что пришлось присоединить Сибирь, Урал и Д. Восток.

Московия это войны и захваты чужих земель, которые она потом начинает называть исконно русскими.

А вот что говорят сами «истинные патриоты России».

Вся территория США на Западном побережье включая Калифорнию (опорный пункт форт Росс) и вся Аляска ранее принадлежала России. Рано или поздно, но мы должны вернуть себе все наши земли в Америке! А ссыльные каторжники из Европы и негры пусть убираются в Южную Америку!

Завоёвывая чужие земли, Московия использовала их ресурсы для новых завоеваний.

Да. Именно завоёвывая.

Присоединение Сибири и Дальнего Востока к России встречало сопротивление местных жителей и происходило на фоне ожесточенных боев коренных народов с русскими казаками, которые часто допускали жестокость по отношению к коренным народам.

Российская колонизация Сибири и завоевание ею коренных народов сравниваются с европейской колонизацией Северной и Южной Америки и её коренных жителей, с аналогичным негативным воздействием на туземцев и присвоение их земель.

Коренные народы Сибири, как и туземцы Америки, понесли колоссальные (с учётом малочисленности народов Сибири) потери в связи с проникновением к ним через русскую колонизацию различных болезней, ранее местным жителям неизвестных (в первую очередь оспа). Оспа впервые попала в Западную Сибирь в 1630 году. В 1650-х годах она переместилась к востоку от Енисея, где погибло до 80 процентов населения тунгусов и якутов. В 1690-х годах эпидемии